Εγκεφαλικό επεισόδιο και έγκαιρη αναγνώριση από παιδιά νηπιακής ηλικίας

Εκπαιδευτικό παιδαγωγικό πρόγραμμα

Εκστρατεία ΧΟΠΑ ήρωες 112 στην Ελλάδα

Το πρόγραμμα είναι δημιουργία του Πανεπιστημίου Μακεδονίας του τμήματος Εκπαιδευτικής και Πολιτικής εφαρμογής

...γράφει η Tsakoniati Styliani, MSc

Πολλές εκστρατείες έχουν πραγματοποιηθεί για την ενημέρωση του κοινού για τα συμπτώματα του εγκεφαλικού και την αναγκαιότητα άμεσης διακομιδής των ασθενών, όπως η καμπάνια ΧΟΠΑ στην Ελλάδα (H.A.S. sso, n.d.). Πολλά επίσης είναι και τα εκπαιδευτικά-παιδαγωγικά προγράμματα που στοχεύουν στην ενημέρωση και εκπαίδευση για το εγκεφαλικό επεισόδιο, καθώς και στην αναγνώριση και αναφορά από πλευράς του μαθητικού πληθυσμού της συμπτωματολογίας ενός εγκεφαλικού επεισοδίου με σκοπό την αντιμετώπισή του άμεσα και γρήγορα καλώντας στον τηλεφωνικό αριθμό έκτακτης ανάγκης 112 και άλλους όπως 166, 911. Τέτοια εκπαιδευτικά-παιδαγωγικά προγράμματα είναι το Brain Child Project (Davis, 2008) KIDS, το Hip-Hop Stroke (HHS), το FAST και, στην Ελλάδα, το ΧΟΠΑ. Το K.I.D.S., το F.A.S.T. και το Χ.Ο.Π.Α. είναι ακρωνύμια/αρκτικόλεξα και προκύπτουν αντίστοιχα από τις λέξεις «Kids Identifying and Defeating Stroke», «Face, Arm, Speech, Time» και «Χέρι, Ομιλία, Πρόσωπο, Άμεσα».

Οι αναφερόμενοι τρόποι έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα μιας και η εκπαίδευση των παιδιών μπορεί να συμβάλει στην ενημέρωση και της οικογένειας τους για το εγκεφαλικό επεισόδιο (Tsakpounidou, 2020).

Συμμετοχή του Κέντρου Δια Βίου Μάθησης InfoΓνώση στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΧΟΠΑ ήρωες 112

Η εφαρμογή των προγραμμάτων πραγματοποιείται από ομάδες εκπαιδευτικών, επαγγελματιών υγείας και εθελοντών, και με χρήση εκπαιδευτικού υλικού όπως βιβλία κινουμένων σχεδίων (κόμικς/καρτούνς) (Kato, Okamura, Kuwabara, Takekawa, Nagao et al., 2017) ή μαριονέτες (Sharkey, Denke and Herbert., 2016). Στην Ιαπωνία χρησιμοποιούνται τα λεγόμενα μάνγκα (manga) (Matsuzono, Yokota, Takekawa, Okamura, Miyamatsu, et al., 2015). Η διάρκεια εφαρμογής τους είναι είτε βραχείας έκτασης, όπως ωριαίες συνεδρίες μαθημάτων, όπως το πρόγραμμα FAST 112 HEROES στην Ελλάδα που βασίστηκε σε μια εκπαιδευτική παρέμβαση πέντε εβδομάδων, είτε μακράς έκτασης, που διαρκούν περισσότερο και εκπαιδεύουν τα παιδιά για μεγαλύτερο διάστημα. Προγράμματα με διάρκεια εφαρμογής βραχείας έκτασης εντοπίζονται σε έρευνες των Morgenstern κ.ά. (2007), Simmons κ.ά. (2017), Wormack κ.ά. (2019), Proios κ.ά. (2019) ενώ μακράς έκτασης σε έρευνες των Williams κ.ά. (2008), Conley κ.ά. (2010), Tomari κ.ά. (2017).

Αυτό που χαρακτηρίζει τα εν λόγω προγράμματα είναι ο πολιτισμικός τους χαρακτήρας καθώς είναι προσαρμοσμένα στη γλώσσα του κοινού στο οποίο απευθύνονται και μπορεί να περιλαμβάνουν οικεία ονόματα και μουσικά στοιχεία (τραγούδι με στίχους σε ομοιοκαταληξία και μουσική επένδυση με συνοδεία μουσικού οργάνου) ώστε να γίνονται αντιληπτά και αφομοιώσιμα. Παραδείγματα αποτελούν προγράμματα όπως το ΧΟΠΑ ΗΡΩΕΣ 112 (Proios, κ.ά.., 2019) και το Hip-Hop Stroke (Williams κ.ά., 2008).

Έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε σχολεία διαφόρων βαθμίδων και σε χώρες ανά τον κόσμο, μελετούν και συγκρίνουν σχετικά με τη γνώση για το εγκεφαλικό μαθητικούς πληθυσμούς μειονοτήτων (Duraski, 2007 ∙ Conley, κ.ά., 2010), περιοχών με υψηλό ρίσκο για εγκεφαλικό (Williams, κ.ά., 2008 ∙ Williams, κ.ά., 2012 ∙ Kato, κ.ά., 2017), με χαμηλό εισόδημα (Williams κ.ά., 2015), με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (Farooq κ.ά., 2012) και καταδεικνύουν την χρησιμότητα εκπαίδευσης των παιδιών στην αναγνώριση του εγκεφαλικού και στην αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.

Επίσης σε έρευνες εξετάζεται και αξιολογείται η αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για το εγκεφαλικό (Morgenstern, κ.ά., 2007 ∙ Proios, κ.ά., 2019), καθώς και του εκπαιδευτικού υλικού (Sharkey, κ.ά., 2016), ή συγκρίνονται αποτελέσματα μαθητών με κριτήριο την ηλικιακή ομάδα.

Διαδικτυακά μαθήματα Φιλαναγνωσίας

Ο μαθητικός πληθυσμός που συνιστά το δείγμα στις έρευνες αποτελείται από παιδιά και εφήβους που φοιτούν στη βαθμίδα του Δημοτικού και στις βαθμίδες δευτεροβάθμιας/μέσης εκπαίδευσης (εδώ αντίστοιχα Γυμνάσιο ή/και Λύκειο), με εύρος ηλικιών 6-15. Μαθητές στη βαθμίδα του Δημοτικού εντοπίζονται σε έρευνες άρθρων των Williams κ.ά. (2008), Williams κ.ά. (2012), Williams κ.ά. (2015), Sharkey κ.ά. (2016), Kato κ.ά. (2017), Simmons κ.ά. (2017), Tomari κ.ά. (2017), ενώ έφηβοι μαθητές στη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας/μέσης εκπαίδευσης συναντώνται σε άρθρα και έρευνες των Morgenstern κ.ά. (2007), Conley κ.ά. (2010), Farooq κ.ά. (2012), Amano κ.ά. (2014), Matsuzono κ.ά. (2015), Marto κ.ά. (2016), Williams κ.ά. (2018), Umar κ.ά. (2019), Wormack κ.ά. (2019). Τόσο στην περίπτωση της εκπαίδευσης μικρότερων όσο και μεγαλύτερων παιδιών τα αποτελέσματα είναι θετικά και το δείγμα εκπαιδεύεται επαρκώς στο να αναγνωρίζει τα συμπτώματα ενός εγκεφαλικού επεισοδίου και να καλεί την άμεση δράση.

Τα προγράμματα απευθύνονται είτε μόνο στους μαθητές (Williams, κ.ά., 2008 ∙ Farooq, κ.ά., 2012 ∙ Williams, κ.ά., 2012 ∙ Sharkey, κ.ά., 2016 ∙ Simmons, κ.ά., 2017 ∙ Umar, κ.ά., 2019 ∙ Wormack, κ.ά., 2019) είτε τόσο στους μαθητές όσο στους γονείς τους ή/και κηδεμόνες που έχουν την επιμέλειά τους. Στη δεύτερη περίπτωση, όπου τα προγράμματα στοχεύουν στην εκπαίδευση όλης της οικογένειας, ερευνάται και η μεταφορά των γνώσεων από τους μαθητές στους ενήλικες. Όπως σε έρευνες στα άρθρα των Morgenstern κ.ά. (2007), Conley κ.ά. (2010), Williams κ.ά. (2012), Williams κ.ά. (2015), Amano κ.ά. (2014), Matsuzono κ.ά. (2015), Marto κ.ά. (2016), Kato κ.ά. (2017), Tomari κ.ά. (2017), Williams κ.ά. (2018), Proios κ.ά. (2019).

Σε κάποιες έρευνες τα προγράμματα εφαρμόζονται μέσω παρουσίασης κάποιας ομάδας επαγγελματιών (υγείας, εκπαιδευτικών, εθελοντών). Παραδείγματα εφαρμογής από ομάδες επαγγελματιών αποτελεί έρευνα σε άρθρο των Tomari κ.ά. (2017) και παράδειγμα χωρίς τη συμμετοχή εκπαιδευτικών αποτελεί έρευνα σε άρθρο των Ohyama, κ.ά. (2015). Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε στις έρευνες προκειμένου να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα του προγράμματος ήταν αξιολόγηση της κατανόησης και της συγκράτησης της γνώσης με συνεντεύξεις ή ερωτηματολόγια που δόθηκαν πριν και μετά την παρέμβαση σε μαθητές και γονείς. Επιπλέον, οι μαθητές αξιολογήθηκαν και με παιχνίδι ρόλων. Η διαδικασία πραγματοποιήθηκε την πρώτη φορά στην αρχική αξιολόγηση, η λεγόμενη γραμμή βάσης, και τη δεύτερη φορά στην τελική αξιολόγηση, έπειτα από ένα διάστημα που πέρασε. Σε κάποιες έρευνες μεσολάβησε και η ενδιάμεση αξιολόγηση, αμέσως μετά την παρέμβαση. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε την αρχική, την πρώιμη και την όψιμη αξιολόγηση. Γενικά η αρχική αξιολόγηση μας επιτρέπει να έχουμε καλύτερη εικόνα του πόσο επηρέασε το δείγμα μας η εκπαιδευτική διαδικασία που ακολουθήθηκε πριν χορηγήσουμε την τελική αξιολόγηση, ενώ η ενδιάμεση αξιολόγηση σε περίπτωση που πραγματοποιείται μας επιτρέπει να ελέγξουμε την πορεία της έρευνάς μας τη δεδομένη στιγμή και να έχουμε καλύτερη ανατροφοδότηση για την πρόοδο του δείγματος. Ως αποτέλεσμα εφαρμογής των προγραμμάτων βρέθηκε πως η εκπαίδευση για το εγκεφαλικό επεισόδιο μέσω των προγραμμάτων ήταν αποτελεσματική καθώς αυξήθηκε η ευαισθητοποίηση για τα εγκεφαλικά επεισόδια τόσο από τα παιδιά δημοτικού, όσο και από τους γονείς τους.

Το γεγονός ότι τα παιδιά, ειδικά μικρής ηλικίας (όπως τα νήπια), περνούν αρκετό χρόνο μόνα με ηλικιωμένους ανθρώπους (για παράδειγμα παππούδες και γιαγιάδες) που τα προσέχουν τα κάνει ιδανικά στο να αναγνωρίζουν τα σχετικά χαρακτηριστικά του εγκεφαλικού επεισοδίου και να καλέσουν τον τηλεφωνικό αριθμό έκτακτης ανάγκης, από όπου θα ζητήσουν βοήθεια. (Proios, κ.ά., 2019).

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «ΧΟΠΑ Ήρωες 112» είναι ένα ενημερωτικό και διαδραστικό μέσο για την προετοιμασία παιδιών νηπιακής ηλικίας ώστε να αντιμετωπίζουν κατάλληλα την έκτακτη περίσταση ενός εγκεφαλικού επεισοδίου, κάνοντας τη διαδικασία ιδιαίτερα ευχάριστη για τα παιδιά αφού χρησιμοποιεί τους υπερήρωες στην εκμάθηση των συμπτωμάτων ενός εγκεφαλικού και στην αντιμετώπιση του (Proios, κ.ά., 2019).

Παραμύθια για παιδιά

Το πρόγραμμα αποτελεί μέρος εκστρατείας για το εγκεφαλικό επεισόδιο. Είναι δημιουργία του Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη και έχει υλοποιηθεί με την υποστήριξη της πρωτοβουλίας Angels. (gr-el.fastheroes).

Η πρωτοβουλία Angels είναι μια πρωτοβουλία της Boehringer Ingelheim και υποστηρίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εγκεφαλικού (WSO), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Εγκεφαλικού (ESO) και έχει ως υποστηρικτικούς εταίρους τη Stroke Alliance For Europe (SAFE) και τη Medtronic.

Η πρωτοβουλία Angels είναι ένα πρόγραμμα για τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης και στοχεύει στην καλύτερη αντιμετώπιση των εγκεφαλικών επεισοδίων σε όλο τον κόσμο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της βοήθειας που προσφέρει στη δημιουργία νοσοκομείων κατάλληλων για τα εγκεφαλικά επεισόδια και προωθώντας τη βελτίωση της ποιότητας της περίθαλψης στα υπάρχοντα νοσοκομεία για τα εγκεφαλικά. Στόχος είναι όλοι οι ασθενείς με εγκεφαλικό επεισόδιο να έχουν πρόσβαση στο ίδιο επίπεδο φροντίδας ανεξάρτητα από το που βρίσκονται στον κόσμο (angels-initiative).

Το πρόγραμμα «ΧΟΠΑ Ήρωες 112» σχεδιάστηκε με σκοπό να εστιάζει παιδοκεντρικά στην εκπαίδευση για το εγκεφαλικό και τις προσπάθειες αποτροπής του. Εναποθέτει στα παιδιά με φιλικό τρόπο προς αυτά ένα μέρος ευθύνης που τους αναλογεί στο να κατανοούν, αναγνωρίζουν και εντοπίζουν τα συμπτώματα εγκεφαλικού. Ώστε να είναι ικανά να καλέσουν βοήθεια και να περιγράψουν τα συμπτώματα, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (Proios, et al., 2019).

Οι στόχοι του προγράμματος για τα νήπια απαριθμούνται ως εξής:

1. Να μάθουν και να μπορούν να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά ¨ΧΟΠΑ 112¨ του εγκεφαλικού επεισοδίου.

2. Να μάθουν και να μπορούν να καλούν τον τηλεφωνικό αριθμό 112 σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

3. Να μεταφέρουν το μήνυμα ¨ΧΟΠΑ 112¨ στην οικογένειά τους και ευρύτερα (Proios, et al., 2019).

Ήρθε η ώρα οι μικροί μας φίλοι να σώσουν τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Η άμεση αναγνώριση των συμπτωμάτων του εγκεφαλικού και η έγκαιρη κλήση στο 166 ή 112 σώζει ζωές. Ενώ, η κλήση σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, όπως σε συγγενείς, στο γιατρό, το νοσοκομείο μπορεί να είναι ο λόγος να χαθεί μια ζωή. Βοηθάω το παιδί μου να γίνει ένας μικρός Υπερήρωας / Υπερηρωίδα. Συμμετέχω και εγώ στην εκστρατεία ΧΟΠΑ, στην Ελλάδα.

Βιβλιογραφικές αναφορές για ανάγνωση
Ελληνική βιβλιογραφία
Ένα εκατομμύριο παιδιά έχουμε μια μεγάλη αποστολή – να σώσουμε τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας. (χ.η.). Ανακτήθηκε από το διαδίκτυο: https://fastheroes112.gr
Εργαζόμαστε με πάθος για τη βελτίωση της Υγείας. (χ.η.). Ανακτήθηκε από το διαδίκτυο: https://www.boehringer-ingelheim.gr
Βασιλόπουλος, ∆., Καλφάκης, Ν. & Πάνας, Μ. (1996). Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια. Αθήνα: Εκδόσεις ΜΥΡΕΨΟΣ.
Δοκουτσίδου, Ε. & Αντωνίου, Κ. (2009). Εγκεφαλικό Επεισόδιο ισχαιμικής αιτιολογίας. Το Βήμα του Ασκληπιού. 8(2). 97-106.
Μαλαμάτου, Κ. (2010). Ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και πρόληψη Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης. 3(4): 123-126.
Μπαϊρακτάρης, Χ. & Καρτσακλής, Λ. (2003) Νεώτερα δεδομένα στην προσέγγιση του οξέος ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Εγκέφαλος.  40(4).
Πάνας, Μ., Καλφάκης, Ν. & Βασιλόπουλος, ∆. (1999). Αγγειακά Εγκεφαλικά  Επεισόδια. Προτάσεις Πρόληψης. Αθήνα.
Αγγλική βιβλιογραφία
Amano, T., Yokota, C., Sakamoto, Y., Shigehatake, Y., Inoue, Y., Ishigami, A., Hagihara, T., Tomii, Y., Miyashita, F., Toyoda, K. & Minematsu, K. (2014). Stroke education program of act FAST for junior high school students and their parents. Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases. 23(5): 1040-1045
Angels community. (n.d.). Available on internet:  https://www.angels-initiative.com/
Antonakoudis, H., Dragomanovits, S. & Antonakoudis, G. (2004). Management of acute ischemic stroke. Focus on hypertension. Arterial Hypertension; 13: 99-105.
Beal, C., Flanders, S. & Bader, S. (2016). Can Children Reduce Delayed Hospital Arrival for Ischemic Stroke? A Systematic Review of School-Based Stroke Education. Journal of Neuroscience Nursing.. 48(3): 2-13.
Caminiti, C., Schulz, P., Marcomini, B., Lezzi, E., Riva, S., Scoditti, U., Zini, A., Malferrari, G., Zedde, M.L., Guidetti, D., Montanari, E., Baratti, M. & Denti, L. (2017). Development of an education  campaign to reduce delays in pre-hospital response to stroke. On behalf of the Educazione e Ritardo di Ospedalizzazione (E.R.O.I.) study group BMC Emergency Medicine. 17(1): 20.
Cyprus Stroke Association (n.d.). Available on internet: https://www.cut.ac.cy/digitalAssets/135/135931_100leaflet.pdf
Cyprus Stroke Association (2020). ‘Andy`s Pink Captains Charity Day’ at the Secret Valley Golf Club for CSA. Available on internet: https://stroke.org.cy
Conley, K. M., Majersik, J., Gonzales, N. R., Maddox, K.E., Pary, J. K., Brown, D. L., Moyé, L.A., Espinosa, N., Grotta, J.C. & Morgenstern, L.B. (2010). Kids Identifying and Defeating Stroke (KIDS): Development and Implementation of a Multi-Ethnic Health Education Intervention to Increase Stroke Awareness Among Middle School Students and Their Parents. Health Promot Pract. 11(1): 95-103.
Davis, S.M. (2008). Strengthening the Link - The Critical Role of Children in the Stroke Chain of Recovery. Stroke. 39: 2695-2696
Duraski, S.A. (2007). Do Hispanic children need to know about stroke prevention? Topics in Stroke Rehabilitation. 14(1): 65-71.
Farooq, M.U., Bhatt, A., Safdar, A., Kassab, M.Y. & Majid, A. (2012). Stroke  symptoms and risk factor awareness in high school children in Pakistan. International Journal of Stroke. 7: 15.
Gonzales, N.R., Brown, D.L., Maddox, K.E., Conley, K.M., Espinosa, N., Pary, J.K., Karim, A.P., Moyé, L.A., Grotta, J.C. & Morgenstern, L.B. (2007). Kids Identifying and Defeating Stroke (KIDS): design of a school-based intervention to improve stroke awareness. Ethnicity & Disease. 17(2): 320-326.
Grotta, J., et al. (2016). Stroke: Pathophysiology, Diagnosis, and Management, Elsevier. Sixth edition.

Gurol, M.E. & Kim, J.S. (2018). Advances in Stroke Prevention in 2018. Journal of Stroke. 20(2): 143-144.
H.A.S. sso. (n.d.). Available on internet: https://www.strokesupport.gr/el
Hino, T., Yokota, C., Nishimura, K., Nakai, M., Kato, S., Kuwabara, K., Takekawa, H., Arimizu, T., Tomari, S., Wada, S., Ohnishi, H., Toyoda, K., Okamura, T. & Minematsu, K. (2018). Spreading Awareness of Stroke through School-Based Education: A Pooled Analysis of Three Community-  Based Studies. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 27(7): 1810-1814.
Ilunga Tshiswaka D., Sikes, L.E., Iwelunmor, J., Ogedegbe, G., Williams, O. (2018). Transferring Stroke Knowledge from Children to Parents: A Systematic Review and Meta-Analysis of Community Stroke Educational Programs. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 27(11): 3187- 3199.
Ishigami, A., Yokota, C., Nishimura, K., Ohyama, S., Tomari, S., Hino, T., Arimizu, T., Wada, S., Toyoda, K., Minematsu, K. (2017). Delivering Knowledge of Stroke to Parents Through Their Children Using a Manga for Stroke Education in Elementary School. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 26(2): 431-437.
Johnson, A.B., Montgomery, C.M., Dillard, W.A., Morrill, K., Hoesli, C., Gillette, W.M., Johnson, B.K., Nathaniel, T.I. (2017). Effect of Visual Art School-Based Stroke Intervention for Middle School Students. Journal of Neuroscience Nursing. 49(4): 214-220.
Kabbani, M.R., Smith, A.L., Borgert, A.J., Ramirez, L.D., Schossow, A.J. (2017). What Do Kids Know? An Assessment of Stroke Awareness in School-aged Children. Stroke. 48(1): 225.
Kato, S., Okamura, T., Kuwabara, K., Takekawa, H., Nagao, M., Hin,o T., Hirata, K., Umesawa, M., Wada, S., Yokota, C., Sugiyama, D., Arimizu, T., Minematsu, K., Takebayashi, T., Miyamatsu, N. & Kobashi, G. (2017).Effects of a school-based stroke education program on stroke-  related knowledge and behaviour modification ― school class based intervention study for elementary school students and parental guardians in a Japanese rural area. BMJ Open. 7:  017632
Lo, E., Mendelow, A., Sacco, R. & Wong, L., (2016). Stroke: Pathophysiology, Diagnosis, and Management, Elsevier: Sixth edition.
Marto, J.P., Borbinha, C., Filipe, R., Calado, S. & Viana-Baptista, M. (2017). Impact of stroke education on middle school students and their parents: A cluster randomized trial. International Journal of Stroke. 12(4): 401-411
Matsuzono, K., Yokota, C., Takekawa, H., Okamura, T., Miyamatsu, N., Nakayama, H., Nishimura, K., Ohyama, S., Ishigami, A., Okumura, K., Toyoda, K., Miyamoto, Y. & Minematsu, K. (2015). Effects of Stroke    Education of Junior High School Students on Stroke Knowledge of Their Parents: Tochigi Project. Stroke. 46: 572-574.
Miller, E.T., King, K.A., Miller, R. & Kleindorfer, D. (2007). FAST Stroke Prevention Educational Program for Middle School Students: Pilot Study Results. Journal of Neuroscience Nursing.39(4): 236-243
Miyashita, F., Yokota, C., Nishimura, K., Amano, T., Inoue, Y., Shigehatake, Y.,  Sakamoto, Y., Tani, S., Narazaki, H., Toyoda, K., Nakazawa, K. & Minematsu, K. (2014). The effectiveness of a stroke educational activity performed by a schoolteacher for junior high school students. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 23(6): 1385-1390.
Morgenstern, L.B., Gonzales, N.R., Maddox, K.E., Brown, D.L., Karim, A.P., Espinosa, N., Moye´, L.A., Pary, J.K., Grotta, J.C., Lisabeth, L.D. & Conley, K.M. (2007). A Randomized, Controlled Trial to Teach Middle School Children to Recognize Stroke and Call 911: The Kids Identifying and Defeating Stroke Project. Stroke. 38: 2972-2978.
Nicol, M.B. & Thrift ,A.G. (2005). Knowledge of Risk Factors and Warning Signs of Stroke. Vascular Health and Risk Management. 1(2): 137-147
Ntaios, G., Michel, P., Georgiopoulos, G., Guo, Y., et al. (2020). Characteristics and Outcomes in Patients With COVID-19 and Acute Ischemic Stroke. Stroke. 51:254–258.
Ohyama, S., Yokota, C., Miyashita, F., Amano, T., Inoue, Y., Shigehatake, Y., Sakamoto, Y., Toyoda, K. & Minematsu, K. (2015). Effective Education Materials to Advance Stroke Awareness Without Teacher Participation in Junior High School Students. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 24(11): 2533-2538.
Ottawa, C., Sposato, L.A., Nabbouh, F. & Saposnik G. (2015). Stroke preparedness in children: translating knowledge into behavioral intent: a systematic review and meta-analysis. World Stroke Organization. 10: 1008-1013
Proios, H., Tsakpounidou, K., Baskini, M., Van der Merwe, J., Uys, W. (2019). Fast heroes 112: Creating an educational stroke awareness program for kindergarten. 37th European Workshop on Cognitive Neuropsychology: an interdisciplinary approach, Bressanone, Italy. Poster.
Sakamoto, Y., Yokota, C., Miyashita, F., Amano, T., Shigehatake, Y., Oyama, S., Itagaki, N., Okumura, K., Toyoda, K. & Minematsu, K. (2014). Effects of stroke education using an animated cartoon and a manga on elementary school children. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 23(7): 1877-1881.
Sharkey, S., Denke, L. & Herbert, M.A. (2016). Using Puppets to Teach Schoolchildren to Detect Stroke and Call 911. The Journal of School Nursing. 32(4): 228-233.
Shigehatake, Y., Yokota, C., Amano, T., Tomii, Y., Inoue, Y., Hagihara, T., Toyoda, K. & Minematsu, K. (2014). Stroke education using an animated cartoon and a manga for juniorhigh school students. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 23(6): 1623-1627.
Simmons, C., Noble, J.M., Leighton-Herrmann, E., Hecht, M.F. & Williams, O. (2017). Community level measures of stroke knowledge among children: Findings from Hip Hop Stroke. Journal of Stroke and CerebrovascularDiseases. 26(1): 139-142.
Smith, A.L., Girtler, B.L., Borgert, A.J., Davenport-Fortune, P.A., Vang C.A. &  Kabbani, M.R. (2019). Stroke Education in School Age Children. Stroke. 50(1): 227.
Stevens, E., Emmett, E., Wang, Y., McKevitt , C., & Wolfe, C. (2017). The burden of stroke in Europe report King's college London. In Stroke Alliance for Europe.
Tomari, S., Yokota, C., Nishimura, K., Hino, T., Ohyama, S., Arimizu, T., Wada, S., Ohnishi, H., Toyoda, K. & Minematsu, K. (2017). Effects of school-based intervention by emergency medical technicians on students and their parents: a community-based prospective study of the Akashi project. BMJ Open. 7.
Tsakpounidou, Κ., Loutrari, A., Tselekidou, F., Baskini, M., & Proios, H. (2020). Fast Heroes 112: kindergarten-based educational stroke intervention for the whole family. Health Education Journal.
Tsakpounidou, K., Baskini, M. & Proios, H. (2019) Educate kindergarteners to strike the stroke with FAST Heroes 112. International Journal of Stroke, 14: 174749301987523.
Umar, A.B., Koehler, T.J., Zhang, R., Gilbert, V., Farooq, M.U., Davis, A.T., Nyenhuis, D. & Gorelick, P.B. (2019). Stroke knowledge among middle    and high school students. Journal of International Medical Research.    47(9): 4230-4241.
Velasco, C., Wattai, B., Buchle, S., Richardson, A., Padmanaban, V., Morrison, K. J., Reichwein, R., Church, E., Simon, S.D. & Cockroft, K. M. (2020). Impact of COVID-19 Pandemic on the Incidence, Prehospital Evaluation, and Presentation of Ischemic Stroke at a Nonurban                        Comprehensive Stroke Center. Stroke Research and Treatment, 2021, Article.
Vondrackova, L., Pokorna, H., Svobodova, V., Grecu, A.M., Jankujova, M., Gatchalian, E.J., Mikulik, R.(2019). Increasing Stroke and MI Awareness in School Children. Stroke. 50(1): 223.
Williams, O. & Noble, J.M. (2008). ‘Hip-Hop’ Stroke: A Stroke Educational Program for Elementary School Children Living in a High-Risk Community. Stroke. 39: 2809-2816.
Williams, O., DeSorbo, A., Noble, J. & Gerin, W. (2012). Child-Mediated Stroke Communication: Findings From Hip Hop Stroke. Stroke. 43: 163-169.
Williams, O., DeSorbo, A., Noble, J., Shaffer, M. & Gerin, W. (2012). Long-term learning of stroke knowledge among children in a high-risk community. Neurology. 79: 802-806.
Williams, O., Leighton-Herrmann, E., DeSorbo, A., Hedmann, M., Huq, S., Gerin, W., Chinchilli, V., Hecht, M., Ogedegbe, G. & Noble, J. (2015). Hip Hop Stroke: Study Protocol for a Randomized Controlled Trial to Address Stroke Literacy. J Clin Trials. 5(5).
Williams, O., DeSorbo, A. & Noble, J. (2018). Hip Hop Stroke: The Standalone Effect of Musical Cartoons on Stroke Knowledge of Fourth Grade Children Living in a Low-Income Neighborhood. Stroke. 43(1): 2478.
Williams O., Leighton-Hermann E.Q., Teresi J., Eimicke J., Kong J., Ogedegbe, G., Noble J. (2018). Improving community stroke preparedness in The Hip Hop Stroke Randomized Clinical Trial. Stroke. 49(4): 972-979
Wormack, L., Brechtel, L., Ubah C., Frazier, A., Jackson, C.G. & Nathaniel, T.I.  (2019). A student-centered intervention program to educate and retain knowledge in stroke education and healthy habits. Preventive Medicine Reports. 14.